سه شنبه 94 تیر 16  11:25 عصر

یا علی 

شهادت حضرت علی ( ع)، تنها مرد تاریخ بشریت، بر شما تسلیت باد. چند بیتی از مقتل فدایی:

یا علی، برکرمت کام محبّان، تشنه

به محیط کف تو، قلزم و عمّان، تشنه

قوّت دست تو را، رستم دستان، بنده

زور بازوی تو را، سام نریمان تشنه

وقت رجعت بوَد، ای سرور مردان بشتاب

دُلدُل تیز تکت، هست به جولان تشنه

بگشا دست یدالله و بکش تیغ دو سر

که شد آن تیغ به خون‌خواری خصمان تشنه

تو یَلِ صفدری و مانده حسینت تنها

ساقی کوثری و شاه شهیدان تشنه

تشنگان را تو کنی جمله ز کوثر، سیراب

نور چشم تو چرا هست به میدان تشنه؟...

تشنه ی آب فرات است « فدایی» چندان

که سکندر به لب چشمه ی حیوان تشنه

یا رب از قلزم ایمان، بنما سیرابش

که بسی هست به سرچشمه ی احسان تشنه.

 

کلیات سوگ نامه ی عاشورایی فدایی، نشر فرتاب، تهران، چاپ سوم،س 1394، ص 347

جمعه 94 خرداد 1  8:43 صبح

نور حسین رسید، چه حاجت دگر به نار

آن شب که گشت از صدف عصمت آشکار                      رخشان دُرى که عرش خدا راست گوشوار

از برکت ولادت آن شاه تشنه‌لب                                آمد نداى غیب، ز درگاه کردگار

کاى مالک جحیم، تف نار بر نشان                             نور حسین رسید، چه حاجت دگر به نار

برگو فروغ نار نشیند فرو ز نور                                   گلخن شود چو گلشن و آتش چو لاله‌زار

وى  خازن بهشت، خبر دِه به حوریان                           تا پُر شکن کنند، سر زلف تابدار

اینک حسین به عرصه ى دنیا قدم نهاد                         بر خاطرش مباد، نشیند ز غم غبار

باید کُنند حور جنان،گوهر سرشک                              یک جا براى مَقدَم نورانیش، نثار

اى جبرئیل، رو  به رسول امین رسان                            بعد از درود و تهنیت آن بزرگوار

برگو که گر  به وعده وفا می‌کند حسین                        خُلد و جحیم راست به دست وى اختیار

پرّان شد از فراز فلک، سوى سطح خاک                        روح‌الامین و خیل مَلَک همرهش هزار

شد از قضا،گذار ملایک به عرصه‌اى                              کآنجا  فرشته‌اى ز هوا گشت آشکار

پَر سوخته ز آتش قهر حکیم عدل                               پروانه وار کز شرر شمع پُرشرار

بود آن فرشته فطرس و می‌بود سال چند                     آنجا معلّق از مژه ى چشم اشکبار

گفت او به جبرئیل که اى وحى را سفیر                        امشب براى چیست که اینجا شُدَت گذار؟

امشب به بام چرخ عجب شور و غلغله ست                   آیا قیامت آمد و محشر شد آشکار؟

دادش امین وحى از آن مژده آگهى                              بگریست آن فرشته و نالید زار زار

کاى نامور سروش ز تقصیر خود چنین                           گشتم طَرید و رانده ز قُرب حریم یار

اکنون مرا ز لطف به همراه خود ببر                              شاید که من ز برکت آن دُرّ شاهوار

از رحمت اِله برآرم دوباره پر                                       گیرم به آشیانه ى کرّوبیان قرار

جبریل برد همره خود آن فرشته را                               بنمود عرض حال به پیغمبر کبار

قنداق شاه تشنه لبان را شه رُسُل                             بر کف گرفت و گفت به مژگان اشکبار

کاى داور کریم! اگر این حسین من                               دارد به نزد حضرت تو قرب و اعتبار

بخشا گناه فطرس و بال و پرش بده                              وانگه نمود امر به آن طایر فگار

کاین دم بمال پیکر خود را به پیکرش                              آماده شو به رحمت غفّار رازدار

مالید آن فرشته به قنداق شه، تنش                             آورده پر ز پیش، مضاعف هزار بار

پرّان به بام کنگره ى چرخ رفت و گفت                           کامروز کیست مثل من از جاه و اعتبار؟

آزادى از حسینم و این فخر بس مرا                               اى آفرین به مفخر و وى نِعْمَ الافتخار

 

فدایی مازندرانی، میرزامحمود،1394،کلیات سوگ نامه ی عاشورایی فدایی، نشر فرتاب، تهران، ص 185بند دوازدهم از نظام اوّل

سه شنبه 94 اردیبهشت 8  4:30 عصر

طلوع «کلیات سوگ نامه‌ی عاشورایی فدایی»( مقتل منظوم) در بهار  

 خوش بختانه، به تازگی ویراست جدید( چاپ سوم) مقتل منظوم میرزا محمود فدایی مازندرانی با عنوان« کلیات سوگ نامه ی عاشورایی فدایی» با تصحیح و تحقیق دکتر فریدون اکبری شلدره، در 592صفحه، منتشر شده است.

تفاوت این چاپ و افزوده های نو، با چاپ های پیشین، به کوتاهی، در پی می‌آید:

-         ویرایش کلی اثر از آغاز تا انجام و افزدون یافته های تحقیقی در لابه لای مباحث پژوهشی.

-         مقابله با نسخه ی جدید؛ پس از چاپ نخست مقتل منظوم، نسخه ی خطی جدیدی به دست آمده بود و مححق و مصحح این اثر عاشورایی با مقابله ی نسخ، به نمونه های تازه ای از سروده های عاشورایی فدایی برخورد و پس از تصحیح و اطمینان از صحت انتساب به فدایی، آن ها را با عنوان « نویافته ها»( هشتاد و یک بیت) به این چاپ، افزوده است.

-         پژوهش و تحلیل تاریخی قصیده‌ی سینیه‌ی فدایی به ردیف «اُرُس» که با عنوان « فدایی و ادب پایداری» تدوین شده است. محقق در تحلیل تاریخی این سروده به این نکته اشاره می کند که فدایی را باید از پیشاهنگان ادبیات پایداری شمرد.

-         کشف یکی از گرهگاه‌های متنی مربوط به تاریخ نگاری؛ فدایی در بخش دوم کلیات مقتل در میان نوحه‌های عاشورایی در بیتی استادانه، تاریخ همزمان شدن ماه محرم را با فرخنده جشن نوروز را به شیوه‌ی معماگویی و ماده تاریخ نویسی، آورده بود. در چاپ های قبل، این گره ناگشوده مانده بود ولی خوش بختانه در پی جست وجوها و یاری جستن از برخی نسخه پژوهان، گره آن بیت گشوده شد و تاریخ مورد اشاره ی فدایی، به شرح و توضیح، نوشته شد.

-         مقدمه ی این چاپ با عنوان « سرسخن» در شش صفحه نگاشته شد.

این کتاب، یکی از آثار مهم ادبیات عاشورایی است و قطعا خوانش آن برای همه ی عاشورا پژوهان و مشتاقان مجالس سوگ و عزاداری های محرم، بایسته است.

این اثر گرانبها را انتشارات فرتاب در تهران، به چاپ رسانده است.

یکشنبه 92 دی 1  9:14 صبح

چهلواره ی عاشورایی

   در سروده ی اربعینی  زیر، فدایی مازندرانی ،مرثیه پرداز روزگار قاجار به روایت امام جعفر صادق (ع)اشاره دارد که فرموده است   :     " السّماء بَکت عَلَی الحسین اربعین صباحا " .

زین غم ، همی نه دیده ی اهل جهان گریست/ یک اربعین به ماتم او آسمان گریست

هر دل که بود از غم او ناله کرد سر /  هر کس که بود در همه کون و مکان گریست

 پشت کمان ز بار غم او گرفت ،خم /  نوک سنان به سوز دلش بی گمان گریست

 هر نوک نیزه ای که بر او خورد، ناله کرد /  هر تیر کینه ای که گذشت از کمان گریست

 تیر ستم نشست چو بر غنچه ی لبش/  تنها همین نه غنچه ، گل و گلستان گریست

سوز دلش به زخم سرش شعله ور بسوخت /  زخم سرش به سوز دلش، خون فشان گریست

 گردون ز درد ِ آن سر ِ بر نیزه، بر تپید/  هامون ز زخم آن تن در خون تپان گریست

 جانِ جهان چو رفت به تن ، زین جهان برون/  تنها نه جنّ و انس ، تمام جهان گریست

 چون شد گذارِ قافله ی غم به قتلگاه / جمّازه از نظاره ی آن کشتگان گریست

 طاسِ فلک ز بانگ درا از نوا فتاد/  چشم مَلَک به ناله بر آن کاروان گریست

 می کرد تا سکینه ز بهرِ پدر، سراغ / در صحن باغ ، فاخته کوکو زنان گریست

 از آبِ دیده خاکِ زمین را نمود، گِل/  بی دل ، به برکشید تنش را به سانِ دل 

                                                                     ( مقتل فدایی، 1388، ص 141و142)  

 

یکشنبه 92 آبان 19  10:39 عصر

به نام پروردگار

در این نوشته ، پس از پیوند میان محرم و «نظریه ی آشوب» ، با نگاهی تازه به واکاوی فراواقعه ی عاشورا پرداخته ایم . به گمانم این نخستین نوشته از این دیدگاه است .آن چه نوشته ایم ؛ خوانش و دریافت ماست که از باهم آیی نظریه ی آشوب با فراپدیده ی محرم به ذهن نشسته است. پس بخوانش تا خوانده شویم :

روز دهم محرم  سال شصت و یکم هجری قمری در تاریخ بشر ،نامی خاص شد و امروزه « عاشورا » نماد و نمودی از آن روز و پیامدهای هزاره ی آن است .

« نظریه‌ی آشوب » اما ، نظریه ای نوپدید است که تقریبا از نیمه ی قرن نوزدهم میلادی در علم ریاضی ، هواشناسی ، فیزیک ، جامعه شناسی و ... از آن سخن گفته اند .

محرم ،ماه پیدایی بی رنگی از دل هزار رنگ است .هر رنگ و آهنگی در این ماه با رنگ محرم و با آهنگ نینوا همنوا می شود . از این دید می توان گفت :محرم نمودی از وحدت درکثرت است. این وحدتی که خلق جهان را گرفتار و سودایی خویش ساخت ؛ به ظاهر یک رویداد تاریخی کوچک است که وقوع آن در یک روز بوده است.از دید گزارشگران تاریخی شاید رخداد ساده ای باشد ؛

ولی راست آن است که پیچیدگی خردآشوبی در آن است که با هیچ عقل علمی و ریاضی وار گشوده نمی شود. موجی که از سال 61 هجری قمری در اقیانوس روان انسان های آزادی خواه و رهایی جو و خداخو پدیدارگشت ؛ خیزابه های آن هر سال بلندتر و زمینکن‌تر و شگفت آور گردید و اینک این چنین دراز آهنگ و آشوبناک و خردبرانداز و دلگداز به ما رسیده است؛. نه این که چیزی از آن تب ناکی و تپندگی سهم انگیز موج های مردانگیز آن کاسته نشد بلکه ققنوس وار زایشی نو و پدیداری شگفت تر دارد .

برپایه ی آن چه نوشته آمد ؛ محرم را باید فراواقعه ای بدانیم با ویژگی های زیر :

- پیچیدگی ،یعنی درک آن ساده نیست . هزارتوی ساده نماست ؛ پیچش هایی دارد که عقول عقلا را به دریافت آن راهی نیست.

- بصیرت افزا ، یعنی بازخوانی و تکرار این فراپدیده ، زنگار عادت و غبار تاریخی را از برابر چشمان ، کنار می زند و همچون یک عامل فیزیکی ، توان افزایی و نیروزایی دارد .

- وحدت در کثرت ، یعنی فراواقعه ای است که نمود جهانی دارد .گویی تاریخ بشر در سرزمین کربلا متوقف شده است . خونی که در صحرای طف ، بر زمین ریخته شد ، خون سیاووشانی است که امروزه در رگ های و رگه های آزادیخواهان در خروش است.

- زایندگی و ققنوس وارگی ، یعنی نه تنها گذر زمان ، نتوانسته از فروغ آن بکاهد بلکه هرسال بر فرّ و شکوه آن در درازنای تاریخ افزوده شده است و هر بار زایشی نو داشته است . «إنّ لِقَتلِ الحسین ،حَرارة فی قُلوبِ المومنین ، لاتَبرَد أبَدآ » .

- بی نظمی به سامان ، یعنی در ایام محرم ، جوامع بشری در سراسر عالم دستخوش تب ناکی و هیجان و تلاطم می شوند . به بیان دیگر ،اقیانوس آرام انسانی در محرم ،دچار خیزابه ها و خروش از درون می شود .این پریشانی و بی سامانی آشوبناک خود سرمشق همه ی نظام هاست ؛ این جاست که کثرت در وحدت آشکار می شود.

« باز این چه شورش است که در خلق عالم است    باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

این صبح تیره باز دمید از کجا کزو                کار جهان و خلق جهان جمله درهم است

گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب                 که آشوب در تمامی ذرات عالم است ».(محتشم کاشانی)

نظریه ی آشوب (   chaos theory )

این نظریه ی که بنیاد نگرش خطی و یک سویه ی نیوتنی را دچار تکانه و تب لزره ساخته است ؛ بر این باور است که عالم بر سامانی پیچیده و آشوبناک (chaotic  ) استوار است و در این فضای پرتلاطم جهان که هیچ برگی بی فرمان حق فرونمی ریزد ؛ هر رخدادی دامنه ی تاثیر و طول موج نابسته و فراخ دامنی دارد . در این گستره ی فراخ و به ظاهر پاشان و پریشان ، همه چیز با هم در پیوسته اند و این بی نظمی برون ، بیانگر نظم درونی و حکمت و تدبیر آفریدگار است ؛ بدان سان که اگر پروانه ای در این سوی عالم پری بگشاید ، در سوی دیگر شاید تکانه ای پدیدار گردد !

ادوارد لورنز، دانشمند هواشناسی، سال‌ها پیش جمله ی مشهور خود را که بعدها به " اثر پروانه" (Butterfly Effect  ) مشهور شد، چنین عنوان کرده است: در یک سیستم دینامیکی مانند اتمسفر زمین، آشفتگی بسیار کوچک ناشی از به هم خوردن بال‌های یک پروانه، می تواند منجر به توفان‌هایی در مقیاس یک قاره بشود".

در بسیاری از وقایع جامعه شناختی و سیاسی نیز می توان به جای پی‌جویی عوامل بسیار پیچیده و نادیده گرفتن عوامل به ظاهر ساده، با جدی گرفتن عوامل به ظاهر بی ارزش به تحلیل صحیحی نسبت به آن واقعه رسید.

اثر پروانه ای نام پدیده ای است که به دلیل حساسیت  نظام ( سیستم ) های آشوب ناک  به شرایط اولیه ایجاد می شود. این پدیده به  این اشاره می کند که تغییری کوچک در یک     مجموعه ی آشوبناک  چونجوسیاره ی زمین (مثلاً بال زدن پروانه) می‌تواند باعث تغییراتشدید (وقوع توفان در کشوری دیگر) در آینده شود.
اندیشه ی این که پروانه ای میتواند باعث تغییری و آشوبی شود؛ نخستین بار در 1952 در داستان کوتاهی به نام«آوای تندر»اثرری بردبری،مطرح شد. عبارت«اثر پروانه ای»همدر 1961 در پی مقاله ای از ادوارد لورنسبه وجود آمد. وی در مقاله ای با این عنوان کرد که« آیا بال زدن پروانه ای در برزیل می تواند باعث ایجاد تندباد در تکزاس شود؟»

انگاره ی اصلی و کلیدی نظریه ی آشوب این است که در هر بی نظمی ، نظمی نهفته است. به این معنا که نباید نظم را تنها در یک مقیاس جستجو کرد؛ پدیده ای که در مقیاس محلی، کاملا تصادفی و غیرقابل پیش بینی به نظر می رسد؛ چه بسا در مقیاس بزرگ‌تر، کاملا پایدار و قابل پیش بینی باشد.

در حقیقت، نظریه ی آشوب ، سلطه ی رویکرد نیوتنی را که بیش از سه قرن بر ساختار معرفت شناختی دانش ، سایه افکنده بود ؛ شکست. این نظریه به جای اینکه تحلیل سیستم ها را به ماشین وارگی تقلیل دهد ؛ آنها را به مثابه موجوداتی زنده ، پویا و فعال تحلیل می کند و شرایط و الزامات زنده بودن را در روابط میان عناصر و اعضای مجموعه های مختلف در نظر می گیرد. بنابراین، بر طبق اصول نظریه ی آشوب ، جهان از مجموعه ای از عناصر و اجزا تشکیل شده است که قواعد بی نظمی بر آن حاکم است و این عناصر به طور خلاقانه‌ای ظرفیت و قدرت « خودراهبری»و « خود مانایی» دارند. در چنین شرایطی ، روابط و مناسبات میان متغیرهای موجود، غیر قابل پیش بینی و کنترل اند. این نظریه ، نافی قوانین و قواعد جبری و طبیعی حاکم برطبیعت نیست ، بلکه در صدد تبیین این نکته است که در سیستم های طبیعی و اجتماعی «بی نظمی، منجر به نظم» و « نظم ،منجر به بی نظمی» می شود ..( خورسندی طاسکوه، 1387).

بر پایه‌ی این نظریه ، واقعه‌ی محرم سال شصت و یک که در مقیاسی خُرد ، در یک نقطه‌ی زمین و زمان خاصی روی داده ، جوهره ی پدیده ی است که دامنه ی نیروزا و عقل افکن آن امروزه ، عالمگیر شده است. یعنی آن موجی که در آن نقطه ی تاریخی و مکانی در اقیانوس ذهن و روان انسانیت افکنده شده است ، امتداد طول موج آن، امواج و توفان هایی سهمگین برانگیخته که پس از هزاره ای ، عالم را فراگرفته است ( کلّ یومِ عاشورا ،کلّ ارضِ کربلا ). واقعه‌ی کربلا ، هنجارهای عقلی و نظام های علمی و نگرش ریاضی گونه را پسِ پشت نهاده است؛   و شگفت هم همین است که این همه غوغا و توفان های محرمی ، خود نمونه‌ای روشن از نظم و همدلی و یکپارچگی است و پهنه‌ی بی رنگی هاست . آشوبی در ذرات عالم است که خبر از درد مشترک دارد . « دوست دارد یار ، این آشفتگی » .

       ای سینه ی سپهر ، ز تیر غم تو چاک          وی مهر زردچهر ،ز سوز تو سوزناک

       دل پیش توست،جان شده صرف هوای تو      ای قَلبُنا لَدَیک و ای روحُنا فِداک ( فدایی مازندرانی ،1388)

 

سه شنبه 91 اردیبهشت 5  9:47 عصر

                                          ای دل

       ای دل ،بنال بر دل نالان فاطمه            افغان نما ، ز حسرت افغان فاطمه

  برباد رفت ،غنچه ی گلزار مصطفی            برخاک خفت ،لاله ی بستان فاطمه

ابری به نوبهار ،نباریده  در چمن                   چون بارش دو دیده ی گریان فاطمه

خورشید را به آتش محنت، فرو نشاند             آهی که خاست از دل سوزان فاطمه

                                      آگه بود ز درد غریبان ، دل غریب

                                      واحسرتا  ، ز درد غریبان فاطمه

                   مقتل منظوم فدایی مازندرانی، ص 307،چاپ انتشارات فرتاب ،تهران ،1389

پنج شنبه 90 دی 22  7:36 عصر

سری به مقتل فدایی مازندرانی می زنیم و شما را با اربعینیات این مرثیه سرای بزرگ همراه و همنوا می سازیم:

 

زین غم همی نه دیده ی اهل جهان گریست

                   یک اربعین به ماتم او آسمان گریست

 هر دل که بود از غم اوناله کرد سر

                  هرکس که بود در همه کون و مکان گریست

 پشت کمان ز بار غم او گرفت خم

                 نوک سنان به سوز دلش بی گمان گریست

 تیر ستم نشست چو بر غنچه ی لبش

                 تنها همین نه غنچه ، گل و گلستان گریست

 گردون ز درد آن سر بر نیزه ، برتپید

                هامون ز زخم آن تن در خون تپان گریست

 از زین فتاد قامت اکبر چو بر زمین

                 آن لحظه چرخ پیر  بر آن نوجوان گریست

                                                                                                                                                                  مقتل منظوم فدایی مازندرانی ،ص 253

پنج شنبه 90 آذر 17  6:33 عصر

چند بیت از یک قصیده ی شگرف عاشورایی تقدیمتان :

دیگر هلال غم عیان از چرخ دوار آمده

در ماتم لب تشنگان محشر پدیدار آمده

از دست شاه اختران جام بلور آسمان

بر یاد شاه تشنگان اینک نگونسار آمده ...

ای سرور لب تشنگان از در فدایی را مران

کز مهرت او را این زمان ،دل لیس فی الدّار آمده

 

(عزا داری قبول ؛ این قصیده ،طولانی است . ر .ک :کلیات سوگنامه ی فدایی ،ص 449)

یکشنبه 90 آذر 13  9:41 صبح

دوستان در این جا یکی از معروف ترین نوحه های عاشورایی از کلیات اشعار فدایی را تقدیمتان می کنم:

فردا حسین گردد شهید ای صبح صادق وا مشو

                           از جور و بیداد یزید ای صبح صادق وا مشو

فردا عیان محشر شود ،مور و ملخ لشکر شود

                           هر مو به تن نشتر شود ای صبح صادق وا مشو

فردا عمر لشکر کشد شمر لعین حنجر کشد

                             شه را سر از پیکر کشد ای صبح صادق وا مشو

فردا به نیزه سر رود تابان به هر کشور رود

                             رخشان به بوم و بر رود ای صبح صادق وا مشو

 

فردا جو شه را سر کشند از دستش انگشترکشند

                             رختش برون از بر کشند ای صبح صادق وا مشو

فردا زخون بندد حنا  قاسم به روی دست وپا

                              گردد سرش از تن جدا ای صبح صادق وا مشو

فردا قد اکبر ز زین افتد تپان اندر زمین

                              گردد قتیل از تیغ کین ای صبح صادق وا مشو

فردا زتن گردد جدا بازوی عباس از جفا

                             از پشت زین گردد رها ای صبح صادق وا مشو.....

فردا ز دشت کارزار آن ذوالجناح دل فگار

                             آید به خیمه بی سوار ای صبح صادق وا مشو...

فردا زخون دریا همی  گردد همه صحرا همی

                             محشر شود بر پا همی ای صبح صادق وا مشو...

فردا ز مژگان خون چکد از تیغ بران خون چکد

                             از تیر پران خون چکد ای صبح صادق وا مشو

نظم«  فدایی  »دم به دم ،برمی کشد آواز غم

                              کلکش زخون سازد رقم ای صبح صادق وا مشو

* اصل این سروده ی شور انگیزعاشورایی 24 بیت است که می توانید در ص 414 کلیات فدایی مازندرانی ،

چاپ انتشارات فرتاب ،تهران ،1389، مطالعه فرمایید .

                                         اجرتان با سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع)

شنبه 90 آذر 12  6:49 عصر

عجب غافل بود ان دل که از غم غافل است امشب

زمحنت دوستان را دل ، چو صید بسمل است امشب

نه تنها وحشی از صحرا ،کشد از فرط راحت پا

کزین غم ماهی دریا روان بر ساحل است امشب

در این شب شمر بد گوهر به صیقل می زند خنجر

زحق مگذر که آن کافر به فکر باطل است امشب

شب درد و الم باشد ، دو دیده پر ز نم باشد

قرین درد و غم باشد ،هرآن کو غافل است امشب

ثوابت ،جمله سیاره سرشک از چشم استاره

ز بس ریزد چو فواره ،فلک پا در گل است امشب

فشان از چشم پرخون نم ،بنال ای دل در این ماتم

مشو غافل دمی از غم که اینک حاصل است امشب

دل محمود خونین دل ،زخون گردید پا در گل

به رنگ طایر بسمل ،تپان و عاطل است امشب

                        (کلیات مقتل فدایی ، چاپ انتشارات فرتاب ،1389،ص 421)