شنبه 95 آبان 8  4:5 عصر

درنگی در خودارزیابی‌های درس دهم علوم و فنون پایه ی دهم

1- بررسی نمونه‌ها از دید آهنگ و موسیقی...

الف: رودکی: بوی جوی مولیان آید همی.............................................................................

  ب: سعدی: ای ساربان آهسته ران کارام جانم می‌رود................................................................

 پ: حافظ: شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل...........................................................

 ت: فردوسی: بیا تا همه دست نیکی بریم......................................................................................

            ث: سعدی: ای مهر تو در دل‌ها، وی مهر تو بر لب‌ها..................................................................

نمونه متن	ویژگی آهنگ و موسیقی
بوی جوی ...	آهنگ، بُرش‌های هجایی کوتاه و تقریباً تندی دارد و گویی این معنا را به کمک موسیقی می‌خواهد به شونده برساند که « برخیز و بیا».
ای ساربان...	موسیقی و آهنگ این شعر ملایم و با کشش و امتداد آوایی همراه است.
شب تاریک...	گام‌های آوایی این شعر، کوتاه و پی در پی هستند و درنگی منظّم در میانه دارند؛ همین لَخت‌های آهنگین، توازن پاره‌های کلامی را نمایان می سازد.
بیا تا همه...	فشار آوایی و ضرب‌آهنگ کلام با کشیدگی و کوبندگی همراه است.
ای مهر تو در ...	در این جا، شاعر هر مصراع را به دو پاره‌ی آوایی متوازن، بخش کرده، ابتدای پاره‌ها را با کشش و پایان آن‌ها را با کوبش، همراه کرده است. همین ویژگی سبب شده است که شعر بار موسیقایی غنی و سرشاری داشته باشد.

توجّه: درک آهنگ و تشخیص پَست و بلند آوایی، کشش و امتداد، گسست و بُرش‌ پاره‌های موسیقایی، پدیده‌ای ذهنی است و به ممارست فراوان، تربیت هوش موسیقایی و پرورش حافظه‌ی شنیداری نیاز دارد و البتّه به فراخور حال‌های شنونده، ادراک نیز، رنگ و آهنگی دیگر به خود می گیرد. آن چه در این تمرین، مهم است تربیت شنیداری و هوشیارسازی شاخک های حسّ شنوایی دانش آموزان است؛ این کار، پیش درآمد کسب مهارت شناخت وزن و دست‌یابی به « گوش و هوش عروضی» است.

اکنون با بیان ویژگی‌های موسیقایی هر شعر، می توان در باره‌ی تفاوت یا شباهت آوایی و تناسب یا ناهماهنگی آن‌ها سخن گفت؛ این کار را برای ورزش‌های ذهنی بیشتر، به دانش آموزان واگذارید.

 2- بیان تفاوت عواطف و حسّ و حال حاکم بر فضای متن...

نمونه متن	ویژگی عاطفی و حسّ و حال متن
ای نفس ....	حالت عاطفی شاد، طرب انگیز و فرح‌بخشی دارد و گویی خبرخوشی را می‌خواهد برای شنونده، بازگو کند.
زین درد، ...	حال و هوای سوگ و اندوه، بر فضای شعر، چیره است. آهنگ سنگین و آرام، حالت سوگواری و مرثیه را برجسته‌تر می‌کند.
معشوقه ...	حسّ و حال حاکم بر فضای این شعر، حالت شور و نشاط، پایکوبی و شادی و بَهجَت درونی است.
حال دل ...	حسّی آرام، ملایم و لطیف دارد؛ همچون حالت کسی که سر فراگوش شما می‌آورد و به آهستگی از درد دل خویش سخن می‌گوید.
دیو پیش ...	حالت رسمی، خشک و مستقیم پندگویی و اندرز دادن بر فضای شعر، چیره است.
جهانا ...	حالت نکوهش از گردش ایّام و جفای روزگار، ناخشنودی آمیخته به درد و حسرت، ویژگی عاطفی این شعر است.

 توجّه: برای بیان تفاوت ها، نخست باید ویژگی عاطفی و حسّ و حال چیره بر فضای عمومی متن را تعیین کرد. با شناخت و توصیف فضای عاطفی متون، آنگاه می توان آنها را با یکدیگر سنجید و سپس شباهت و ناهمگونی حس و حال متن ها را گزارش کرد.

بنابراین، اصلی‌ترین مرحله، ارتباط با متن و درک فضای عاطفی آن است؛ این کار سبب می‌شود هنگام خواندن، با متن، هم‌حس شویم و با شخصیت‌های متن، هم‌ذات‌پنداری کنیم و محتوا را آسانتر، بفهمیم. پس از این مرحله، بازگویی تفاوت حسّ و حال متن، ساده است؛ مثلاً نمونه‌ی نخست، شاد و فرح‌بخش است و نمونه‌ی دوم حالتی اندوه‌گُسارانه و محزون دارد؛ باقی نیز به همین سبک و سان خواهد بود.