سه شنبه 95 مهر 27  2:22 عصر

 

کارگاه تحلیل فصل دوم  کتاب علوم و فنون ادبی پایه ی دهم

1-    بررسی قلمرو زبانی ....

الف: شعر رودکی:

·        واژه ها بیشتر ساختمانی ساده دارند: بو، جو، یاد، یار، ریگ، آمو، راه، پا، و....

·        به کار گیری « همی » به جای «می » در پایان فعل؛

·        کاربرد واژگانی گه امروزه دچار تغییر یا فرمواشی شده اند: خنگ، زی، میر.

·        بیشینه ی واژگان فارسی هستند.

·        زبان شعر ساده؛

·        سادگی و کوتاهی جمله‌ها؛

           ب: شعر منوچهری:

·        واژه های عربی به نسبت شعر رودکی در این نمونه، بیشتر است، مانند: الا، منزل، طبل، محمل، مقابل، قصد.

·        کاربردهای ویژه ی واژگانی: خمیگی، فرو هل، تبیره زن.

·        فراوانی ساخت های ترکیبی به نسبت شعر رودکی، مانند: پیشاهنگ، تبیره زن، شتربانان،

·        به کار گیری فعل های پیشوندی، مانند: فرو هل، فرو شد؛

·        سادگی، کوتاهی جمله‌ها؛

·        -زبان شعر ساده.

2 – بررسی قلمرو ادبی نمونه ها...

 الف: تاریخ بلعمی:

·        تشخیص: قلم را فرمود؛

·        تضمین، آوردن حدیث در میان سخن؛

·        تکرار واژه، آفرید، قلم و فرمود. ( البتّه، در این جا تکرار، کارکرد ادبی ندارد)؛

·        تلمیح: کلّ عبارت به خلقت و آفرینش اشاره دارد.

ب: اسرارالتوحید:

·        مراعات نظیر: درزی و دوختن و قبا؛

·        به کار گیری شعر در میان نثر؛

·        کنایه: «در پای کسی افتادن»؛ احترام و ادب و تواضع نمودن.

·        *توجّه: بهره گیری اندک از آرایه های ادبی، بیانگر ساده بودن نثر در دوره ی نخست است.

 پ: مرزبان نامه:

·        -بهره گیری از کلمات هم وزن و هم آهنگ: خدمات و مقامات، مشکور و مقبول و مبرور، سرمایه و پیرایه، تقبّل و تکفّل؛

·        -بهره گیری از آرایه ی تشبیه: غرقاب فنا، پیرایه ی عفاف، آبگینه ی امل؛

·        کنایه: «دست در چیزی آویختن»، کنایه از گرفتن، چنگ ردن و متوسّل شدن؛ « پشت به چیزی دادن»، کنایه از تکیه دادن و آرامیدن؛

·        استعاره: دیوار فراغت.

 3-بررسی قلمرو فکری نمونه ها...

الف: گرشاسپ نامه:

اسدی توسی در این بخش، از شهری یاد می کند و بت خانه و ایوان و درخت آن را وصف می کند. این توصیف مبتنی بر دریافت های حسی و سواد دیداری است. بنابراین، شعر، عینی و طبیعت‌گرا است.

ب: شعر آغاجی:

در این جا، شاعر به بارش برف، چشم دوخته و چگونگی پایین آمدن و حرکت برف را در توفان و بوران، به گریز کبوتران از مقابل پرنده ی شکاری باز، مانند کرده است. بنابراین، شاعر، هوای برفی و آسمان برفناک را می بیند و توصیف می کند و یک منظره ی طبیعی و محسوس را تصویر می نماید. شعر، طبیعت گرا و فرح بخش است.

*ابوالحسن علی بن الیاس آغاجی یا آغاجی بخارایی شاعر و  از بزرگان دربار سامانی و   هم‌روزگار با نوح بن منصور سامانی و دقیقی بود. ظاهراً واژه ی « آغاجی» ترکی و به معنای حاجب و دربان مخصوص سلاطین بوده است. وی هم به فارسی و هم به عربی، شعر می سرود. نام وی را آغجی و آغاچی نیز آورده‌اند.

پ: شعرانوری:

این شعر نکوهشی شبیه به مدح و ستایش است که با چاشنی طنز درآمیخته است. شاعر صفتی(بی توجّهی به مردم و نشنیدن صدای آنان)، از ممدوح خود را ناپسند می‌بیند و آن را نکوهش می‌کند و به زبان طنز، می گوید: «سرت به آسمان می‌ساید، به همین سبب، فقط صدای آسمانیان را می شنوی و حرف مردم را نمی‌شنوی؛ گوش تو نسبت به سخن مردم، سنگین است؛ تو گران گوشی، ای خواجه! بیم ما آن است که تو، عمری دراز بیابی».