شنبه 03 اسفند 18  4:36 عصر

خانواده، لهجه، گویش و دوزبانگی

راهِ پیدایی و شــکوفایی فکری انسان و پیوند با دیگران، زبان اســت.

کودک، زبان را در همبودی ِ با مــادر و باهمایی با دیگر همســالان و همبستگان در زیست بوم خویش، فرا می‌گیرد

و از همین درگاه هم با آنان گفت وگو و ســتد و داد می‌کند.

در همین رفتارهای میان‌فردی و ارتباط‌های روزانه است که افراد از همدیگــر تأثیر می‌پذیرند و بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند

و می‌آموزنــد و می‌آموزاننــد. این پذیرش و دهــش، در همه‌ی ســویه‌های رفتاری، کُنش‌های فکری، اخلاقی و شخصیتی رخ می‌دهد.

 یکی از این جنبه‌ها، زبان است. در هر خانــواده، پدر، مادر و هر یک از افــراد، نظام فکری و خلق وخویــی ویژه دارد

و قد و قامتی و ســاخت و ســیمایی و صدایی دارد که نماینده‌ی هویت فردی اوست.

هر یک از این افراد، پوشــش و نمایی و رنگ و آهنگی در رفتــار و گفتار خود دارد کــه او را از دیگری، باز می‌شناســاند.

زبان مادر و پدر و دیگران در یک خانواده، همانند شخصیت‌ها و پوشش‌های برونی آنها، زنگ‌ها و رنگ و آهنگ ویژه‌ای دارد که به ســادگی از دیگران بازشناخته می‌شود.

 

شنبه 03 بهمن 27  4:39 عصر

همة این گام ها و مهارت ها، با ثمر دادن درخت وجودی انسان، که همان زبان است، خود را پدیدار می سازند.

از این رو، زبان، خود فراورده و محصول فرایندهای پیچیده ذهنی و شــناختی انسان است

که نقش کلیدی و اثربخشی در یادگیری همة علوم (ریاضی، جغرافی، تاریخ و ...) دارد.

به عالوه، زبان، نمایان کنندة شخصیت و هویت فرهنگی و نشانگر میزان فرهیختگی انسان است.

در نوشــتار آینده به نقش لهجه و گویــش پدر و مادر و اهل خانواده در شکل پذیری زبان کودک خواهیم پرداخت.

سه شنبه 03 بهمن 2  7:42 عصر

پس نگاره‌ها در کتاب فارســی اوّل ابتدایی، نقطه ی آغاز زبان‌آموزی و سامان دهنده‌ی بنیان پرورش توانایی‌ها و مهارت‌های یادگیری کودکان هستند.

به سخن دیگر، نگاره‌ها یا تصاویر و لوحه‌ها، پهنه‌ی نرمش و آماده‌سازی ذهن و زبان‌اند و زیربنای ساختمان زبان‌آموزی و یادگیری و مهارت‌ورزی به شمار می‌روند.

 افزون بر نگاره، ســازماندهی تجربه‌های یاددهی- یادگیری یا فعالیت‌ها و تمرین‌های کتاب فارسی هم، تقریباً در همه‌ی پایه ها، بر بنیاد همین نظام علمی و منطق زبانی استوار است

و با هدف تربیت حس‌ها در جهت رشد و تقویت زبان‌، طرّاحی و مهندسی شده اســت؛

مانند »ببین و بگو«، »گوش کن و بگو«، »بگرد و پیدا کن«، »به دوستانت بگو«، »نمایش«، »درست و نادرست«، »حالا تو بگو«، »درک مطلب«، »صندلی صمیمیت« و... .

همچنیــن، فعالیت»صندلــی صمیمیت« در فارســی دوره‌ی ابتدای، به ظاهر، یک تمرین ســاده‌ی دانش‌آموزی اســت،

امّا در حقیقت، هدف ایــن فعالیت، ایجاد یک فرصت اجتماعی و قرار دادن کودکان در یک موقعیت واقعــی نقشپذیری در شرایط همسان اجتماعی است.

شنبه 03 دی 15  11:11 عصر

البته رســیدن فرد به چنین پایــه و مقامی، که جمله ی اجزای وجودی او، شــنوا و بینا و گویا و گواه باشند و گواهی دهند،

از آرمان‌ها و آرزوهای بلند آشــیانِ همه ی نیکرأیانِ عالَم در تاریخ علم و اخلاق بوده، هست و خواهد بود.

پیداست که یک برنامه ی درَسی، در فضای آموزشــی َ مدرسی، چنین نقشه و اندیشــه‌ای ندارد که «یکشــبه، ره صدساله بپیماید».

لیکن برنامه ریزان و پدید آورندگان محتوای آموزشــی، به قدر توش و توانِ خویش می‌کوشند و کمر همت می‌بندند که

در این وادی ُپر گَریوه و گردنه گام بردارند تا راهی به ســرمنزل خورشــید بگشایند.

 برنامة درسی فارسی بر آموزش مهارت‌های ارتباطی زبان تکیه می‌کند؛ یعنی رویکردی ارتباطی- مهارتی دارد؛

از یک ســو به اهمیت نقش ارتباطی زبان در پیوندهای جامعه توجّه دارد و از دیگر ســو،

پرورش مهارتهای زبانی و جایگاه آن در داد و ستدهای اجتماعی را برجســته می‌ســازد.

 بنابراین، آموزش مهارتهای زبانی ( ســخن گفتن، گوش دادن، خواندن، نوشــتن و تفکّر)،

در بســتر گفت وگو و همکاری در گروه های دانش آموزی و روابط اجتماعی- فرهنگی رخ می‌دهد و

دانش آموزان را برای رویارویی با واقعیت‌های زندگی و نقش‌پذیری می‌پرورد.

یکشنبه 03 آبان 6  10:59 عصر

دیدنِ حال

اگر همه ی این گام‌ها به درســتی برداشــته و مهارت‌ها به خوبی پرورده شــوند، قابلیتی عظیــم در کودک پدیدار می‌شــود

و شــاخک‌های حسّی برونی، برانگیخته و هوشیار می شــوند و در پی آن، چشم درون همه ی اعضا و جوارح گشوده می‌شود؛

آن وقت است که انسان با همه ی وجود، شــنیدن و دیــدن و ... را تجربه می‌کند.

جلال الدّین محمّد مولوی با نظر به همین حال و مقام معنوی و تعالیِ روحی است که در غزلیات می‌فرماید:    

      آیـنه‌ام آیـنه‌ام، مردِ مقالات نه‌ام    

دیده شود حال من، ار چشم شود گوش شما

 نیز در رمان «منِ او» با اشاره به این قابلیت انسان می‌خوانیم:

«عبدل فضول- از بس که گوش‌هایش تیز بود، لقب فضول به او داده بودنــد- دود چپقش را بیرون داد و گفت:

فقط با گوش که نمی‌شــنوند. بایست با همه چی شنید؛ با چشم، با گوش، با سر، با دهن، با پا، با دست... با فکر، با کلّه، با معرفت، با همه چیز بایست شنید.

بایست گوش کرد. هر چیزی یک حرفی دارد، امّا همه را با این دو تا گوش نمی‌شــود شنید». ( امیرخانی ،1385، صص 169-70).

شنبه 03 شهریور 3  5:22 عصر

در بخش نگاره، بــر آموزش و یادگیری نوآمــوزان، از طریق حواس پنجگانه، تأکید شــده است؛

زیرا این حس‌ها همچون دریچه‌ها یا جویبارانی هســتند که برای گســترش و تقویت دنیای زبــان و ذهن و قابلیت‌های ادراکی،

رو به ســوی عالم درون زبان آموز و هر یادگیرنده دارند. هر کودک یا زبان آموز با پیمودن هشت گام زیر، به چنین توانایی‌هایی در آموزش زبان دست می یابد:

گام نخســت: پــرورش و تقویــت خوب گوش دادن، تربیت سواد شنیداری ( از راه گوش)؛

گام دوم: پرورش و تقویت خوب دیدن، تربیت سواد دیداری ( از راه چشم)؛

گام سوم: پرورش و تقویت حس بویایی، تربیت توانایی درک و تشخیص بوها ( از راه بینی)؛

گام چهارم: پــرورش و تقویت حس چشایی، تربیت ذائقه و هوشیارسازی قوه ی چشایی ( از راه چشیدن و مَزیدن)؛

گام پنجــم: پــرورش و تقویت حس لامسه، تربیت سواد بساوایی (از راه لمس پدیده‌ها)؛

گام ششــم: پرورش و تقویت قدرت تخیّل به کمــک ارتباط عناصر تصویری و داستان ساز ( از راه قوه ی خیال)؛

گام هفتم: پــرورش و تقویت مهارت اکتشــاف و پرسشــگری و کنجکاوی، با تأمّل در عناصر دیــداری ( از راه قوه ی تفکّر و هوش)؛

گام هشتم: پرورش و تقویتِ تواناییِ چه گفتــن، چگونه گفتن و چه هنــگام گفتــن ( از راه تعقّل و توانش های زبانی).

جمعه 03 مرداد 26  7:12 عصر

به هر روی، در برنامة درســی حــوزة تربیت و یادگیری زبان و ادبیات فارســی، به اهمیت بهره‌گیــری از حواس در آموزش توجّه ویژه شــده است.

به همین ســبب، در کتاب‌های فارسی دورة ابتدایــی، چینش محتوا و طراحی فعالیت‌ها و تجربه‌های یاددهی- یادگیری بر بنیاد پــرورش حس‌ها در جهت تقویت مهارت‌های زبانی، ســامان یافته اســت.

برای نمونه، حضــور «نگاره یا لوحه»، امروزه، در آغــاز آموزش زبان رسمی فارســی در پایة اول ابتدایــی، به دلیل اهمّیت حــس دیداری و تربیت ســواد بصری اســت.

تصاویر، آســانتر درک و دریافت می‌شــوند؛ زیرا مفاهیم ذهنی را حسّی و دیداری می‌کنند.

کودکان اوّل دبستان، به سبب اینکه در مرحلة نخست زبان آموزی رسمی قرار دارند، به کمک تصویر و دریافت از راه چشــم، کم کم بر توانایی ذهن و زبان خویش می افزایند.

بنابراین، دریچة ورود دانش آموزان میهن ما، به دنیای زبان آموزی در کتاب فارسی «نگاره‌ها» هستند؛ و این یعنی، تربیت سواد بصری، بنیادگذارِ یادگیری است.

یکشنبه 03 مرداد 7  9:9 صبح

نقل این سخنان، تنها برای نشان دادن اهمیت حواس در چشمِ مؤلفان کتاب‌های درســی نیست؛

بلکه تلنگر و تذکاری اســت برای پدر و مادرها، معلّمان و همه ی کسانی که در محیط زیســت و رشــد و بالندگی کودک حضور دارند.

به بیان دیگر، همه ی کارها و کردارها و گفتارهای ما، پیوســته در زیر ذره‌بین این شاخک‌های حسّــی و دریچه‌های دروندادی کودکان قرار دارند و

لحظه لحظه، به ســامانه ی ذهن آنان مخابره می‌شــوند. مثلاً اگر معلمی در کلاسی با سی شاگرد کار می‌کند، همزمان یکصد و بیست چشــم و گوش

یا شاخک حسّی ظاهری، همه ی حالات و کُنش‌های او را زیر نگاه خود دارند و آنها را بررســی و ارزشداوری می‌کنند.

به همین سان، می‌توان نقــش پــدر و مادر در یــک خانــواده و میزان اثرگذاری رفتارهای گویــا و خاموش آنان را در روح و رفتار و چگونگی تربیت‌پذیری کودکشان واکاوی کــرد

و گفت که اگر آنها دو کودک در خانه دارند؛ هشت حسگر و گیرنده، دم به دم همه ی ُکنش‌هــای آن دو را زیر نگاه خود دارند و آن را بررسی می‌کنند و

در هنگامه‌های ناگزیر زندگی، بازخورد رفتاری متناســب با آن را به پدر و مادر نشان خواهند داد.

چهارشنبه 03 خرداد 16  5:21 عصر

حس ها، شکارگران اطلاعات

ابوحامد امام محمّد غزالی در کتاب »مشکوة الانوار« می‌نویسد: »حواس پنجگانه، همه از گزارشــگران عقل اند.

عقل جز اینها در نهان، گزارشــگران دیگری نیز همچــون خیال، وهم، فکر، ذاکره و حافظــه دارد... که در عالم خاص خــود بر آنان حکم می راند«(غزالی، ،1364 45-6).

خواجه نصیرالدین توسی، در فصل هشتم (در کیفیت انتفاع به حس در اکتساب علوم) از کتاب «اساس االاقتباس» می نویسد:

«باید معلوم باشــد که مفاتح ابواب علــوم کلی و جزوی حس اســت... و به این سبب، معلّم اوّل (ارســطو)گفته است در این علم که « مَن فقدَ حسّاً، فقد علما» (توسی، 1389،ص 344)

همچنین »موریسون، کیث» هم در مقالة «فلسفة تعلیم و تربیت و چالش نظریــة پیچیدگی»، حس ها را شــکارگران اطلاعات می خواند و می نویسد:

«مغز کودکان خردسال برای یادگیری، با دقّت و احتیاط به دنبال کسب اطلاعات از محیط است... . اندام حسی، اطلاعات را به شــکل منفصل دریافت نمی کنند؛ آنها به صیــد اطلاعات می روند.

یادگیری یک جســت وجوی فعال است». (میسن، ،1394 ص 54).

شنبه 03 اردیبهشت 15  2:6 عصر

پس، هر یک از حس‌ها، دریچه‌ای برای تماس انســان با عالم بیرون و شناخت آن است.

چنان کــه دیدیم از راه حس‌هــای پنجگانه (شــنوایی، بینایی، بویایی، چشایی، بساوایی)،

ذهن کودک، رفته رفتــه با تجربه ها و یافته های تازه ای آشــنا می شــود که این جهان یا سامانة ذهنی او را مایه ور می ســازند.

بــه بیان دیگر، ایــن پنج حس، پنج رود درون ریز هســتند که شخصیت ذهنی و سامانة فکری کودک و عقل و خــرد او را آبیاری می کننــد

و به آن، حیات، حرکت، برکت و حتی حرمت میب خشند.

شایان ذکر اســت که در آثار و نوشــته های متفکران بزرگ مســلمان نیز به حواس پنجگانه توجه خاص شده است.

علی ُ بن عثمان هجویری در کتاب «کشــف ِ المحجوب» پنج درِ علوم را بدین سان برمی شمارد و آن ها را سپاه سالارِ علم و عقل، می نامد:

«کلّیت علوم را حصول، از این پنج در بوَد: یکی دیدن و دیگر شــنیدن، دیگر چشیدن، چهارم بوییدن، پنجم بَسودن؛ و این پنج حواس، سپاه سالارانِ علم و عقل اند». (هجویری، ،1371 ص415).