چهارشنبه 96 خرداد 31  3:32 عصر

تحلیل لحنی غزلی از سعدی:

در بررسی بافتار آوایی هر متن و دست یابی به خوانشی رهوار، می‌باید سه گام را برداریم تا به چشم اندازی روشن از متن برسیم؛ این سه گام در واژه ی « محل» گرد آمده اند که سرواژه ای است از: مقام، حال و لحن.

این که هر کدام، چه هستند و چه ساخت و سامانی دارند، در تازه ترین تالیف، آمده است که ان شاالله، به زودی روانه ی بازارخواهد شد و شما که به این زمینه گرایانید، خواهید خواند.

در این جا، بی هیچ شرح و گزارشی، نمونه ای می آوریم و شما را به این هماورد فکری نو، فرامی خوانیم.

نگفتم روزه بسیاری نپاید

مقام: مژده و بشارت؛

حال: شاد و آمیخته به بَهجَت و سرور معنوی؛

لحن: غنایی و شاداب.

نگفتم روزه، بسیاری نپاید                             ریاضت بگذرد، سختی سر آید

پس از دشواری، آسانی ست ناچار                   ولیکن آدمی را، صبر باید

رُخ از ما تا به کی پنهان کند، عید                   هلال این است کابرو می‌نماید

سرا بُستان در این موسم چه بندی؟                درش بگشای تا دل برگشاید...

که پندارم نگـار سرو بالا                              در این دم، تهنیت گویان در آید

چو یار اندر حدیث آید به مجلس                    مغنّی را بگو تا کم سُراید

که شعر اندر چنین مجلس نگنجد                   بلی گر گفته‌ی سعدی ست شاید

کلیات سعدی، ص 608

کلیات سعدی، بامقدمه ی اقبال آشتیانی و فروغی، انتشارات جاویدان، چاپ ششم، 1367

 

دوشنبه 96 خرداد 8  12:55 عصر

 

برتراند راسل: چگونه می‌نویسم؟

یخشی از نوشته ی راسل را با ترجمه ی دریابندری، برایتان می نگارم تا در خوانشِ این کتاب، با من همسُفره و هم بهره شوید:

«دستورهای ساده‌ای است که به نظر من می‌شود به نویسندگان نثر مرسل توصیه کرد:

 اوّل: اگر کلمه‌ای کوتاه، افاده‌ی معنی‌کند، هرگز کلمه‌ی دراز به کار نبرید.

دوم: اگر بخواهید جمله‌ای بنویسید که در ضمن آن ناچارید چندین معترضه بیاورید، چند تا از این معترضه‌ها را در جمله‌ی دیگری بیاورید.

سوم: نگذارید که آغاز جمله در خواننده، انتظاری پدید آورد که در پایان جمله، خلاف آن ظاهر می‌شود. مثلاً این جمله را در نظر بگیرید که ممکن است در نوشته‌ای در باب جامعه‌شناسی بیاید:

«افراد انسانی از رفتار ناپسند کاملاً برکنار هستند، منتها فقط در صورتی که شرایط لازم معینی، که جز در نسبت کمی از موارد واقعی فراهم نمی‌شود، بر اثر حصول توافق دشواری بین اوضاع مساعد، خواه فطری و خواه محیطی، اتفاقاً منجر به تولید فردی شود که در او بسیاری از خصایص به نحوی که از لحاظ اجتماعی مفید است از حد عادی منحرف شده باشد».

 حالا بگذارید ببینیم این جمله را می‌توان به زبان آدمیزاد ترجمه کرد یا نه. من این را پیشنهاد می‌کنم: «همه‌ی آدم‌ها، یا تقریباً همه‌ی آدم‌ها رذل‌اند. آن‌هایی که رذل نیستند هم از حیث نسبت و هم از حیث تربیت، بخت بلندی داشته‌اند».

 این جمله هم کوتاه‌تر است و هم فهمیدنش آسان‌تر، و درست همان مطلب جمله‌ی قبلی را بیان می‌کند؛ ولی متأسفانه باید بگویم که هر استادی اگر به جای جمله‌ی اوّل جمله‌ی دوم را به کار ببرد، از دانشگاه بیرونش می‌کنند.
این نکته، اندرزی به خاطر من می‌آورد که برای آن عدّه از شنوندگان من که ممکن است استاد دانشگاه باشند، مفید خواهد بود. من مجازم زبان ساده به کار برم، برای این‌که همه می‌دانند من اگر بخواهم می‌توانم منطق ریاضی هم به کار برم. این جمله را در نظر بگیرید: «بعضی از مردم با خواهر عیال متوفای خود ازدواج می‌کنند».

 من می‌توانم این را به زبانی بیان کنم که فهمیدن آن، مستلزم چندین سال تحصیل باشد. این به من آزادی می‌دهد. من به استادهای جوان پیشنهاد می‌کنم که نخستین اثرشان را به زبانی بنویسند که فقط چند نفر اهل اصطلاح آن را بفهمند.این کار را که کردند، آن وقت دیگر می‌توانند هر مطلبی را که دارند به زبانی بیان کنند که همه «حالی‌شان بشود». در این ایّام که حیات و ممات ما هم دست استادهای دانشگاه است، من جز این نمی‌توانم فکر کنم که اگر جنابان استادان پند مرا به کار بندند، مستحق حق‌شناسی ما خواهند بود».(راسل، کتاب« عرفان و منطق»)

 

شنبه 96 اردیبهشت 9  11:49 عصر

حکمت آموزی یا حافظه پروری

 میشل دو مونتنی( از نویسندگان و فیلسوفان مشهور فرانسوی قرن شانزدهم در دوره ی رنسانس)  می‌نویسد:

«شادمانه به مضمون پوچی و بیهودگی تعلیم و تربیت خودمان بازمی‌گردم: هدف آن نه خوب و حکیم کردن ما، بلکه عالم کردن ما بوده و در این امر موفق شده است. این تعلیم و تربیت به ما یاد نداده است که در پی فضیلت باشیم و حکمت را فراگیریم. این تعلیم و تربیت، مشتقات و ریشه شناسی آن‌ها را به ما آموخته است...

ما به سرعت می‌پرسیم: آیا او یونانی یا لاتین بلد است؟، آیا می‌تواند نظم و نثر بنویسد؟

ولی مهم‌ترین سؤال را کم‌تر از همه مطرح می‌کنیم؛ آیا بهتر و حکیم تر شده است؟ ما باید به دنبال درک بهترین چیز، و نه دانستن بیش‌ترین چیزها باشیم.

ما صرفاً حافظه را پر می‌کنیم و فهم و درک امر خوب و بد را خالی می‌گذاریم..

اگر علومی که در مدرسه فرا می‌گیریم، ارواحمان را متعالی‌تر و ما را اندیشمندتر نسازد، بی درنگ حکم می‌کنم که شاگردان، تمام وقت خود را به بازی تنیس اختصاص دهند». (دوباتن، صص 181 و 182)

سه شنبه 96 فروردین 22  8:2 صبح

شکارگرانِ معنا

اگر چه عالم پر از موضوع است و به هر سمت و سو بنگریم، موضوع های فراوانی به چشم می‌آید؛ امّا باید دانست که موضوع‌یابی، کار آسانی نیست؛ نگاهی خلاق و باریک‌نگر باید داشته باشیم تا پدیده‌ها را دگرگونه ببینیم.

ما معمولاً گرفتار غبار عادت‌ها هستیم؛ با چشمان باز نگاه می‌کنیم ولی نمی‌بینیم. دیدنی دگرگونه باید بیاموزیم و چشمی عقاب وار داشته باشیم تا حقایق را شکار کنیم.

 به قول اقبال لاهوری در « زبور عجم»:

               «مانند صبا خیز و وزیدن دگر آموز         دامان گل و لاله کشیدن دگر آموز

                                         اندر دلک غنچه خزیدن دگر آموز...

         کافر دل آواره دگر باره به او بند      بر خویش گشا دیده و از غیر فرو بند

                                      دیدن دگر آموز و ندیدن دگر آموز

             دم چیست پیام است، شنیدی؟ نشنیدی     در خاک تو یک جلوه ی عام است ندیدی

                                    دیدن دگر آموز و شنیدن دگر آموز

              ما چشم عقاب و دل شهباز نداریم         چون مرغ سرا، لذّت پرواز نداریم

                                  ای مرغ سرا، خیز و پریدن دگر آموز».

دوشنبه 96 فروردین 14  12:8 عصر

صدای شما هنگام خوانش متن، بخشی از پیکره ی زیستی و شخصی شماست. هوایی که نفس می‌کشید، در تن شما جاری می‌شود؛ رنگ و بوی افکار و احساسات شما را جذب می‌کند و وقتی بیرون می‌آید، سرشار از جوهره ی وجود شماست. صدا و آهنگ خواندن شما، پژواکی از اندرونه ی شماست. چیزی این چنین نزدیک به انسان باید قوی، آهنگین، ناب، جذّاب، فرح بخش و بازنمایاننده‌ی شخصیت شما باشد. (ص 15)

صدایی که از دهان شما بیرون می‌آید، چشم اندازهایی از هویت شما در اذهان شنونده ایجاد می‌کند؛ این که صاحب چه رفتاری هستید، چه اندازه در دسترس هستید، احساس طنز در شما به چه شباهت دارد و انرژی شما در چه سطحی است؛ این‌ها نمونه‌هایی معدود است که ما در صدای خود، آن‌ها را به تصویر می‌کشیم. ( ص 23)

صدا و آهنگ خوانش، بر بنیاد لحن چیره بر فضای متن، سامان می گیرد.

صدا و لحن با حس و حال خواننده و فضای متن در می آمیزد و هویت خوانشی متن را پی می ریزد.

یکشنبه 95 اسفند 29  8:8 صبح

نو نو می‌رسد

پس تو را هر لحظه، مرگ و رجعتی ست                           مصطفی فرمود، دنیا ساعتی ست

هر نفس نو می‌شود دنیا و ما                                               بی‌خبر از نو شدن اندر بقا

عمر همچون جوی، نو نو می‌رسد                                       مستمری می‌نماید در جسد

مولوی، مثنوی معنوی، دفتر اوّل

 

ای عزیز، هر دم و ساعت و روزمان، لطف و بهره‌ و مائده‌ای است که از آسمان الهی بر ما می‌بارد. «هر نفس آواز عشق، می‌رسد از چپ و راست».

این مائده‌ی الهی را بزرگ و گرامی بداریم؛ یعنی همین دم و نفسی که من هم اکنون می‌کشم و می‌نویسم و تو هم اینک با استمرار آن، خواندنِ نوشته را پیش می‌بری، نعمتی از این سفره‌ی خدای مهربان است و ما روزی خورِ آن خوانِ بی کران و کناره‌ایم.

این سخن خود، شرح وگزارشی است از آیه‌ی 114 سوره‌ی مائده، که در آن، یک بار هم واژه‌ی «عید» به کارگرفته شده‌است: «اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَیْنَا مَائِدَةً مِّنَ السَّمَاءِ تَکُونُ لَنَا عِیدًا لِّأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآیَةً مِّنکَ وَارْزُقْنَا وَأَنتَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ».

اکنون که همگان، مهمان سفره‌ی آن خدای صورتگر و بی صورت هستیم، از روی نیاز و با حالت التماسی از سرِ شوق و بهجت درون، درخواست کنیم و حاجت به درگاهش بریم که:

 بار خدایا، ما هر سال، خانه‌های آب و گِلمان را می‌تکانیم، امّا خانه‌ی دلمان، دیری است که غبار گرفته و تارهای عنکبوت، بر بسته است و به زنگار نشسته است، ما در این روزگار آلوده به فن و فسون و فسانه، به دل تکانی، محتاجیم. الهی، پرتوی از انوار و اشراق جان بخش و زندگی ساز و مانای خویش را بر خانه‌ی دلمان، بتابان و شبستانِ دل را چراغان و نورباران ساز.

ای خدای حال گردان              حال ما نیکو بگردان

پنج شنبه 95 بهمن 28  7:54 عصر

 

زنهار و پرهیز:

آنچه در باره ی ساخت واژه در فارسی پایه ی هفتم، گفتیم(ساده و غیرساد)؛ ره زنِ ذهن برخی از همکاران شده است؛ زیرا با اندوخته های ذهنی آنان راست نمی آید. به همین سبب، به کوتاهی آن موضوع را توضیح می دهیم:

واژه از دید ساختار برونی و ظاهری در زبان فارسی، در نگاه نخست، به دو رده بخش می شود: ساده و غیرساده( خود سه شاخه دارد) .

الف: ساده، ریخت و ساختی تک لَختی دارد؛ مانند« گُل، دل، شب، سیب، خوش».

ب: وندی، یک یا چند وند( پیش یا پس) در بافت و ساخت با واژه ی ساده همراه شده است؛مانند« گُل ها، سیبک، خوش‌تر، دانشمند».

پ: مرکّب، با هم آیی دو یا چند واژه ی ساده و آمیختن آن ها در یکدیگر؛مانند: «گل خانه، شب گرد، خوش خو».

ت: وندی- مرکّب، آمیزش واژه های مرکب با یک یا چند وند؛مانند گل خانه ای(گل+ خانه+ ای «وند نسبت»)، خوش خویی، دانش پژوه.

همکاران گرامی می بایست از دادن دانش نابایست به دانش آموزان بپرهیزند و به اهداف برنامه ی درسی وگنجایی ذهن یادگیرندگان توجّه فرمایند.

 

سه شنبه 95 بهمن 5  8:39 صبح

درنگی در خودارزیابی‌های درس یازدهم- علوم و فنون ادبی پایه ی دهم

1.  صامت ها و مصوّت های مصراع اوّل ...( نشاید که خوبان به صحرا روند):

• نَشاید= نَ / شا / یَد نَ: ن (صامت) + َ (مصوّت کوتاه)؛  شا: ش (صامت) + ا (مصوّت بلند)؛ یَد: ی (صامت) + َ (مصوّت کوتاه) + (صامت).

• که= ک: (صامت) + ِ (مصوّت کوتاه).

• خوبان= خو / بان؛ خو: خ (صامت) + و (مصوّت بلند)؛ بان: ب (صامت) + ا (مصوّت بلند) + ن (صامت).

• به= ب: صامت + ِ (مصوّت کوتاه).

• صحرا= صَح / را /؛ صَح: ص (صامت) + َ (مصوّت کوتاه)+ ح (صامت)؛ را: ر (صامت) + ا (مصوّت بلند).

• روند= رَ / وَند/؛ رَ: ر (صامت)+ َ (مصوت کوتاه)؛  وَند: و (صامت) + َ (مصوت کوتاه) + ن (صامت) + د (صامت).

  2-

  -چُ نی نَست کی ها نِ پُر دَر دُ رَنج // چ نا زی ب نا مُ چ نا زی بِ گنج

                U-- u-- u-- u- //   U-- u-- u -- u-

  - مُط رِ بان گو یی دَ را وا زَن دُ مَس تان دَر سَ ماع

-u--- u--- u--- u-

شا هِ دان در حا لت شو ری دِ گان در های هری

 - u --- u--- u---u-

نکته 1: هجاهای رو به سوی هم که برابر نیستند به دلیل آن است که شاعران از اختیارات شاعری استفاده کرده‌اند که در سال‌های آینده با این اختیارات آشنا خواهیم شد.

 

نکته 2: هجای پایان مصراع‌ها همیشه بلند است، اگر هجای کشیده یا کوتاه باشد، بلند حساب می‌کنیم.

 3-هجاهای کوتاه در بیت( تا رنج تحمّل نکنی...)؛ 8 هجای کوتاه وجود دارد.

تا (بلند)، رَنج (کشیده)؛ تحّمل= تَ / حَم / مُل 1 هجای کوتاه؛ نکنی= نَ / کُ / نی 2 هجای کوتاه؛

گَنج (کشیده)، نبینی= نَ / بی / نی 1 هجای کوتاه.

تا (بلند)، شَب (بلند)، نرود= نَ / رَ / وَ د 2 هجای کوتاه؛ صُبح (کشیده)؛ پدیدار= پَ / دی / دار 1 هجای کوتاه؛

نباشد= نَ / با / شَد 1 هجای کوتاه.

4- برای کاربردهای گوناگون( صامت و مصوّت) نمونه های زیر...

الف)" و ":

 صامت: وفا – مهرورز – روان.

 مصوّت: آهو، گیسو، خورشید.

ب)" ی ":

 صامت: یار، یک.

 مصوّت: امید، شیون.

پ)" ه ":

 صامت: ماه، کوه، شاه

 مصوّت: آینده، نامه، خانه، عارفانه.

5-علامت هجاها...

بیت اوّل: الا یا اّیها الساقی ادر کاساً و ناولها        که عشق آسان نمود اوّل ولی افتاد مشکل‌ها (حافظ)

آ لا یا اَی یُ/ هَس سا قی/ آ دِر کا سَن/ وَ نا ول‌ها

U ----/ u ---/ u ---/ u---

کِ عِش قا سان/ نِ مو دو وَل/ وَ لی اُف تا / د مُش کل‌ها

U---/ u---/ u ---/ u ---

بیت اوّل این نظم(u - - -)،  چهار بار تکرار شده است.

دوشنبه 95 دی 20  9:24 صبح

او

«یا أَیهَا الْإِنسَانُ إِنَّک کادِحٌ إِلَی رَبِّک کدْحًا فَمُلَاقِیهِ »( انشقاق/6)

این سوگ نوشت و عبرت نگاشت را با سروده ای از شاعر احساس و عاطفه‌ی انقلاب «روانشاد قیصر امین پور» می‌آغازم:

«افتاد

آنسان که برگ،

- آن اتفاق زرد-

می‌افتد.

افتاد

آنسان که مرگ،

- آن اتفاق سرد-

می‌افتد؛

اما

او سبز بود و گرم که

افتاد».

اکبر هاشمی رفسنجانی بخشی عظیم از تاریخ حیات انقلاب اسلامی و زندگی هم‌نسلان من را با نام خود پیوند زده است. او برای ما همزاد با انقلاب بود. اگرچه خیزابه ها و امواج سهمگین خارجی و داخلی را زیسته بود و برخی از وابستگانش لغزشگاهایی پدید آورده بودند، اما او جایگاه خویش را حفظ کرد.

مردی چندلایه، خویشتن‌دار، کاردیده و گرم و سرد چشیده بود.

هاشمی رفسنجانی کتابی با عنوان «امیرکبیر قهرمان مبارز با استعمار» در سال 1346نوشت؛ از شگفت کاری‌های روزگار همین است که درست در شب فرارسیدن شهادت میرزا تقی‌خان امیرکبیر (نوزدهم دی ماه 1230 خورشیدی)، او هم بر اثر ایست قلبی، انقلاب و ایران را بدرود گفت.

روحش در ملکوت اعلی با کرّوبیان و عرش نشینان، همبر و همنشین باد.

امیدوارم خداوند مهربان، سرانجام امور این جهانی و آن جهانی ما را نیز به خیر و سعادت، رقم زند.

 خدایا چنان کن سرانجام کار            تو خشنود باشی و ما رستگار

شنبه 95 آذر 6  1:6 عصر

   قلمرو ادبی:

 

• قالب شعر، مثنوی است و آهنگ ملایم و موسیقی فرح بخشی دارد که با درون مایه ی اثر و فضای معنوی آن همخوانی کامل دارد.

• جناس ناهمسان(ناقص) : کار و یار؛          

• واج آرایی: تکرار حرف « ا » و صدای « ا »؛ در بیت دوم؛

• واج آرایی: تکرار حرف «م» در بیت چهارم؛

• مَجاز: آدم( انسان ها)، هفت افلاک: (جهان هستی)؛

• مجاز: پیدا و پنهان، دانا و نادان (همه جا، کلّ موجودات)؛

• تضاد : پیدا و پنهان،دانا و نادان؛        

•  تلمیح در بیت سوم: اشاره به رزّاق بودن خداوند (سوره الذّاریات آیة 58)؛

• تلمیح در بیت چهارم: اشاره به آیة 4 سورة الرّحمن؛

• تلمیح: به خلقت انسان از خاک (سورة اسرا آیة 61 ) در بیت نخست؛

• تلمیح: بیت پایانیاشاره به آیات قرآن در مورد « دانا و توانا بودن، علیم و باخبر بودن خداوند ».

• مراعات نظیر: کام ، زبان، گویا؛

• مراعات نظیر: گل، بهار، رنگ؛

• کنایه: پرده از روی چیزی برداشتن ( آشکار کردن )؛

• متناقض‌نما: مصراع دوم بیت چهارم؛     

• تشخیص : خندان بودن گُل؛              

• حُسن تعلیل: علّت این که گل خندان است و به رنگ های بی شمار در می آید، شوق الهی است. این یک دلیل شاعرانه استو باعث ایجاد آرایة حُسن تعلیل می شود.

  قلمرو فکری:

    توجّه:

خواست ما از «قلمرو فکری»، نوشتن معنای ظاهری ابیات و عبارات نیست؛ بلکه درفشرده ی پیام و پشتوانه ی فکری و اندیشگانی متن را باید نگاشت. البته، لازمه ی این کار، دانستن معنای برونی و لفظی متن است. در قلمرو فکری، چکیده ی محتوا و مقصود نهفته در آن را باید تدوین کرد؛ به همین سبب، نیاز نیست که بیت به بیت یا سطر به سطر، معنا کنیم. آن روح کلّی و معنای گسترده در فضای متن را به فراخور درک و دریافت خویش، بازگو می کنیم. بنابراین، از هر متن می توان چند جمله ی کلیدی را به درکشید که بیانگر پیکره ی فکری آن باشد.

   پیام فکری متن ستایش را می‌توان این گونه برشمرد:

 هرکاری را باید با نام آفریدگاری آغاز کنیم.

• همه ی ما نیازمند لطف و عنایت خدای رحمان هستیم.

• خالق و رازق همه ی عالم و آدم، اوست.

• همه ی عالم و زیبایی هایش، جلوه ی آفرینش حق است.

• بشر در سپاس گزاری و حق گزاری از نعمت های بیکران الهی، ناتوان است.