درنگی در خودارزیابی‌های درس هشتم علوم و فنون ادبی پایه ی دهم
تذکّر: پرسش های این بخش، تقریباً ماهیت دانشی دارند؛ امّا آن چه در تدوین پاسخ، اهمیت دارد، قدرت تحلیل، استدلال، پرورش و شیوه ی بیان موضوع در زبان نوشتاری است. از این رو، ما در این درس، به جای نوشتن پاسخ مستقیم پرسش ها، برداشت های کلّی ِ مرتبط با محتوا را آورده ایم.
1- موضوع قابل توجه در شعر نیمه دوم قرن ششم، علاقه مندی شاعران به سرودن غزل‌های لطیف و زیباست. انوری و هم سبکان او در آوردن مضامین دقیق در غزل بسیار کوشیدند. در شمال غرب ایران دسته ای از شاعران ظهور کردند که کار آنان در ادب فارسی، تازگی داشت. این دسته که شاعران معروف آذربایجان بودند (خاقانی، نظامی و...) سبک شعر فارسی را از آنچه در دیگر نواحی ایران یا پیش از آنان رایج بود، متمایز ساختند. سبک شعر در نیمه ی دوم قرن ششم و اوایل قرن هفتم متحوّل شد. شعر این دوره، از نظر سبک گویندگی و موضوع، تنوّع یافت و در شاخه‌ها و رشته‌هایی همچون مدح، هجو، طنز، وعظ و حکمت، داستان سرایی، تغزل و حماسه به کار گرفته شد. تحوّل روحی و معنوی سنایی، آغازی برای دگرگونی عمیق در شعر فارسی گردید. به پیروی از وی، بسیاری از شاعران به تصوّف و عرفان روی آوردند. با خروج شعر از دربارها و ورود آن به خانقاه‌ها دامنه ی موضوعات آن، گسترش یافت. حکمت و دانش و اندیشه‌های دینی نیز در شعر این دوره، تاثیری عمیق بخشید و جزئی از مضامین شعری شد.
2-دوره ی اوّل:
- سادگی فکر و روانی کلام در شعر است
- شاعران بیشتر به واقعیت بیرونی نظر داشتند
- آوردن ترکیب‌های تازه، تشبیهات گوناگون و به کارگیری انواع توصیف از خصیصه‌های دیگر شعر این دوره است.
دوره ی دوم:
- تا حدود نیمه ی دوم قرن پنجم و آغاز قرن ششم، شعر پارسی همچنان تحت تأثیر سبک دوره ی سامانی و غزنوی است، یعنی سخن شاعرانی چون ناصرخسرو قبادیانی یادآور سروده‌های سخنوران قرن چهارم است.
- گروهی از شاعران این دوره، در عین تقلید از پیشینیان، هر یک ابتکارات و نوآوری‌هایی دارند که باعث دگرگونی و تحول در سبک سخن فارسی شد.
- تأثیر پذیری برخی از شاعران از ادبیات عرب و مضامین شعری آن بوده است.
3- گسترش عرفان و تصوّف، شکل گیری دولت سلجوقی، بهره‌گیری از دبیران و نویسندگان تربیت یافته در خراسان و عراق؛ سبب گرایش نویسندگان این روزگار به فارسی نویسی گردید، چنان که کم‌تر نامه و منشور و فرمانی به زبان عربی نگاشته می‌شد و بدین سان، مجموعه‌های مشهوری از متون نثر پارسی پدید آمد.
4- این فعالیت، فرصتی است برای پرورش مهارت طرّاحی ذهنی، تقویت حافظه ی فضایی و نگارش متن که معمولاً دانش‌آموزان در تهیه‌ی روزنامه‌های دیواری، چنین تجربه‌هایی دارند؛ این گونه دست ورزی‌ها تجربه‌های یاددهی – یادگیری مناسبی است که خلّاقیت و قدرت آفرینش و تولید زبانی در دانش آموزان را رشد می‌دهد. بنابراین، انتظار داریم همکاران گرامی در بازبینی و نظارت بر تولید دانش آموزان، با جدیت و دقت بیشتر به تفاوت های فردی و شیوه ی کار آنان توجّه کنند.
